Zarząd majątkiem wspólnym, a zgoda małżonka – co warto wiedzieć?
W polskim systemie prawnym, z chwilą zawarcia małżeństwa co do zasady z mocy prawa powstaje ustrój wspólności majątkowej (chyba, że małżonkowie zdecydują się na zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej tzw. intercyzy). Oznacza to, iż wszelkie składniki majątkowe – wchodzą do majątku wspólnego. W praktyce jednak nie każda czynność dotycząca majątku wspólnego może być dokonana przez małżonków samodzielnie. Ustawodawca przewidział bowiem katalog czynności, do których dokonania niezbędna jest wyraźna zgoda drugiego małżonka. Jakie to czynności? Co w sytuacji, gdy takiej zgody małżonek nie uzyska? Zapraszam do lektury!

Czynności wymagające zgody drugiego małżonka
Katalog czynności dotyczących rozporządzania majątkiem wspólnym, do których wymagana jest zgoda drugiego małżonka został uregulowany w art. 37 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie ze wskazanym przepisem zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:
- zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również czynności prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków;
- zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;
- zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;
- darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych. Jak widać, ustawodawca przewidział wymóg zgody drugiego małżonka przy dokonywaniu czynności, które mogą skutkować poważnymi konsekwencjami majątkowymi. Wymienione w przepisie czynności dotyczą bowiem składników majątku wspólnego o znaczącej wartości.
Dokonanie czynności prawnej bez zgody drugiego małżonka – co dalej?
Co jednak w przypadku, gdy małżonek dokona którejś z ww. czynności bez zgody drugiego małżonka? Czy taka czynność jest nieważna?
Ważność czynności, która została dokonana przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody zależy od jej potwierdzenia przez drugiego małżonka. W sytuacji jednak gdy małżonek nie uzyska ani zgody, ani potwierdzenia – czynność nie wywołuje skutków prawnych i jest bezwzględnie nieważna od początku.
Co, gdy małżonek odmawia wyrażenia zgody?
W praktyce zdarza się jednak, iż drugi małżonek nie chce albo nie może wyrazić zgody na dokonanie konkretnej czynności prawnej przez współmałżonka.
Ustawodawca przewidział w takim przypadku, iż małżonek, który zamierza dokonać czynności prawnej – może zwrócić się o zezwolenie do sądu. Może jednak mieć to miejsce tylko w sytuacji, gdy drugi małżonek odmawia udzielenia zgody albo gdy porozumienie z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody (np. wypadek, brak kontaktu). Ustawodawca zawęził jednak, iż sąd udziela zezwolenia, które zastępuje zgodę drugiego małżonka tylko w sytuacji, gdy dokonania czynności wymaga dobro rodziny. W praktyce ocena tej przesłanki jest uzależniona od sytuacji konkretnej rodziny oraz od rodzaju planowanej czynności.
Zaznaczenia w tym miejscu wymaga, iż odmowa wyrażenia zgody obejmuje także takie sytuacje, w których małżonek uporczywie uchyla się od zajęcia stanowiska w kwestii czynności prawnej zamierzonej przez drugiego małżonka.
Wniosek małżonka dokonującego czynności bez zgody współmałżonka sąd rozpatruje w postępowaniu nieprocesowym. Uczestnikiem postępowania jest drugi z małżonków. Zgodnie z art. 514 k.p.c. przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. W toku postępowania, stosując art. 565 § 1 k.p.c., sąd powinien jednak umożliwić uczestnikowi (drugiemu z małżonków) złożenie wyjaśnień, chyba że jego wysłuchanie nie jest możliwe lub celowe.
Prawomocne orzeczenie sądu zezwalające na dokonanie czynności prawnej zastępuje zgodę współmałżonka na dokonanie danej czynności bez względu na formę, w jakiej zgoda ma być wyrażona (art. 63 § 2 k.c.).
Czy można wyłączyć współdecydowanie?
Poprzez zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej, małżonkowie mogą zmodyfikować ustrój majątkowy (np. ustanowić rozdzielność majątkową). W takim przypadku każdy z małżonków będzie samodzielnie zarządzać swoim majątkiem.
Zgoda drugiego małżonka na dokonanie określonych czynności prawnych jest nie tylko wymogiem formalnym, ale również mechanizmem ochrony majątku wspólnego i interesów każdego z małżonków. W razie wątpliwości czy dana czynność wymaga zgody współmałżonka, warto skonsultować się z prawnikiem, zwłaszcza w sytuacji, gdy w grę wchodzą poważne zobowiązania lub decyzje majątkowe.
W razie pytań, zachęcam do kontaktu!